Delicate sociale dynamiek


Hoe je een boek dat je vindt dat je gelezen moet hebben eindeloos voor je uit kunt schuiven. Hoe je telkens weer nieuwe smoezen bedenkt om dat boek niet te lezen. En dan zijn de redenen voor uit- en afstel op, je gaat het lezen en je wordt overdonderd. Je had 'dus' toch gelijk met je aanvankelijke idee dat je het boek gelezen moest hebben. Een overwinning, op alle fronten.

Ik had deze smoes-, lees- en zege-ervaring met Aarde der mensen van Pramoedya Ananta Toer. Inderdaad, zoals de flap belooft, een indrukwekkende roman. Een echo van de Havelaar, zeker, maar dan geschreven van de andere kant van het spectrum. Een  tragische liefdesroman. Meer dan Multatuli laat 'Pram' alle subtiliteiten van het verlangen, de teleurstelling, de lust en het eergevoel zien. Dat kan ook niet anders want de liefde is klassiek onmogelijk, want raciaal en sociaal gemengd, aan het begin van de vorige eeuw.

Een van de leerzame dingen van dit boek is dat ik nu beter begrijp hoe het kaste-systeem werkte in Indië. De Europeaan stond uiteraard bovenaan – al eeuwen (ongelooflijk maar waar): de Hollandse koloniaal, zoals ik die ook in mijn grootvader herkende (al was hij een zachtaardige koloniaal). Helemaal onderaan had je de 'gewone' inlander, een koelie (dat scheldwoord komt trouwens in Aarde der mensen niet voor) of boer. En daartussen bevindt zich de delicate sociale dynamiek van de hogere (adellijke) Javanen (zoals de hoofdpersoon, Minke), die bijvoorbeeld ook de regenten leverden in het koloniale bestuur, en de Indo's (afstammelingen van Hollanders en inlanders), om nog maar te zwijgen van de status aparte van Chinezen en Japanners.

In het laatste en meest spannende deel beschrijft Pramoedya Ananta Toer op meesterlijke wijze de ingewikkelde machinaties tussen de verschillende lagen van de bevolking waaraan de hoofdpersonen ten prooi vallen.

De roman begint aarzelend, maar wie doorleest wordt beloond met een onderdompeling in een wereld die je nog niet kende. Indië, jawel, maar zonder de Couperus-clichés en faux mystiek. In Aarde der mensen is niets mysterieus aan de tropen. De tropen zijn een gegeven. Het zijn juist de Europeanen, de Hollanders, uit dat kouwe, platte land, met hun wetten, regels en corruptie, die bevreemden.

'Rechtvaardigheid in je denken', zo prent de ambitieuze student Minke zich in, is het hoogste doel, maar hoe bewaar je je nobelheid als je wordt geconfronteerd met de grootst mogelijke schendingen? 

Geen opmerkingen:

Een reactie posten

Wat fijn dat jullie er zijn